Ομάδα Ειδικού Ενδιαφέροντος Επαυξητικής & Εναλλακτικής Επικοινωνίας

Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία

Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία είναι ένα πεδίο που σχετίζεται, άμεσα, με αυτό της λογοθεραπείας. Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία επικεντρώνεται στις διάφορες μορφές επικοινωνίας που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άτομα με πολύπλοκες επικοινωνιακές ανάγκες, έτσι ώστε να μπορέσουν να εκφράσουν τις ανάγκες, τα συναισθήματα, τις ιδέες και γενικά τις σκέψεις τους προς τους επικοινωνιακούς τους συντρόφους, αφού αυτό δεν γίνεται εφικτό μέσω της λεκτικής επικοινωνίας (Beukelman & Light, 2020; Fuller & Pampoulou, 2020).

Οι κύριοι στόχοι της Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας είναι:

• παροχή μεθόδων για την ανάπτυξη της λεκτικής επικοινωνίας.
• παροχή προσωρινών μεθόδων για την στήριξη της επικοινωνίας μέχρι να επανέλθει η λεκτική επικοινωνία ή να γίνει λειτουργική.
• παροχή μόνιμων μεθόδων για την στήριξη της επικοινωνίας.

Στο πεδίο της Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας χρησιμοποιείται μια μεγάλη ποικιλία μορφών επικοινωνίας, οι οποίες εφαρμόζονται είτε προσωρινά μέχρι να επανέλθει η λεκτική λειτουργική επικοινωνία, ή μέχρι αυτή να γίνει κατανοητή, είτε μόνιμα για την στήριξη της επικοινωνίας (Lloyd, 1985; Fuller & Pampoulou, 2020). Σύμφωνα με τους Fuller & Pampoulou (2023),  οι μορφές Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας ομαδοποιούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Χωρίς βοήθεια - δεν απαιτείται κάτι επιπρόσθετο από το ίδιο το άτομο. Κάποια παραδείγματα είναι:

• Γλώσσα του σώματος
• Δακτυλοανάγνωση
• Εκφωνήματα
• Εκφράσεις του προσώπου
• Νοηματική
• Χειρονομίες (κινήσεις με χέρια χωρίς να υπόκεινται σε κάποιο σύστημα επικοινωνίας)

Με βοήθεια —απαιτείται κάποια μορφή εξωτερικού εξοπλισμού. Κάποια παραδείγματα είναι:

• Αντικείμενα
• Εικόνες
• Πίνακες/βιβλία επικοινωνίας
• Συσκευές υψηλής τεχνολογίας
• Ομιλούμενα προϊόντα
• Γραπτός λόγος

Το πιο κάτω βίντεο εστιάζεται στις διάφορες μορφές Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας.

Πληθυσμός

Οι διάφορες μέθοδοι, στρατηγικές και τεχνικές που χρησιμοποιούνται στο πεδίο της Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας μπορούν να στηρίξουν άτομα με εκ γενετής όσο και με επίκτητες επικοινωνιακές διαταραχές. Ο πιο κάτω πίνακας παρουσιάζει κάποιες από τις παθήσεις, που άτομα με τέτοιου είδους παθήσεις μπορούν να επωφεληθούν από τις διάφορες μορφές επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας.

Οι διάφορες μορφές Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας προτείνονται όταν:

• υπάρχει σημαντική καθυστέρηση στην ανάπτυξη της ομιλίας
• η ομιλία κατανοείται με δυσκολία και χρειάζονται περισσότερες πληροφορίες για να γίνει αντιληπτό το νόημα.
• η ικανότητα ομιλίας δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετήσει αποτελεσματικά τις επικοινωνιακές ανάγκες του ατόμου (π.χ. λόγω κάποιας επίκτητης πάθησης)
• το άτομο δεν μπορεί να κατανοήσει την ομιλία (π.χ. κάποια άτομα με αφασία)

Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα

Πιο κάτω αναφέρονται ορισμένα από τα πλεονεκτήματα που σχετίζονται με την χρήση διαφόρων μορφών επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας.

• Οι παρεμβάσεις με την χρήση επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας αποδείχθηκαν ως εξαιρετικά αποτελεσματικές για την ενίσχυση της έκφρασης και της κατανόησης ανάμεσα σε διάφορες πτυχές της γλώσσας όπως είναι η πραγματολογία, η σημασιολογία, η σύνταξη και η μορφολογία (O'Neill, Light & Pope, 2018).
• Τα συστήματα Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας δεν εμποδίζουν την ανάπτυξη του προφορικού λόγου, αντιθέτως, μελέτες προτείνουν ότι μπορεί να ενισχύσουν την ομιλία ή ακόμα και την γλωσσική ανάπτυξη (Schlosser & Wendt, 2008; Syriopoulou-Delli & Gkiolnta, 2022; White et al., 2021).
• Το λεξιλόγιο (οι καταχωρήσεις) είναι διαθέσιμο για περισσότερο χρονικό διάστημα εν αντιθέσει με την ομιλία (Murphy et al., 2013)
• Εξυπηρετεί άτομα που χρειάζονται χρόνο στην επεξεργασία λεκτικών πληροφοριών (Murphy et al., 2013; Porter, 2017)
• Τα σύμβολα είναι  περισσότερο αποδεκτά από κάποια άτομα που δεν επιθυμούν να επικοινωνούν πάντα μέσω της λεκτικής οδού, όπως για παράδειγμα τα άτομα που εμπίπτουν στο φάσμα του αυτισμού (Pampoulou, 2017).
• Δίνουν την δυνατότητα σε άτομα με περιορισμένη ικανότητα προφορικής ομιλίας να εκφράσουν τις σκέψεις τους με άλλους τρόπους, όπως με την χρήση νοημάτων και γραφικών συμβόλων (von Tetzchner & Basil, 2011).
• Ενισχύουν την συμμετοχή στο σχολείο και την κοινότητα (Cromwell, 2023; Mcnaughton & Bryen, 2007).

Πιο κάτω αναφέρονται ορισμένα από τα μειονεκτήματα που σχετίζονται με την χρήση διαφόρων μορφών επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας.

• Τα συστήματα Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας δεν είναι συνηθισμένα συστήματα επικοινωνίας και μπορεί να μην ενισχυθούν από ομιλούμενα άτομα στο περιβάλλον.
• Άτομα στο περιβάλλον μπορεί να δυσκολευθούν στην αντίληψη του μηνύματος (π.χ. δεν καταλαβαίνουν το σύστημα νοημάτων ή γραφικών συμβόλων).
• Άτομα στο περιβάλλον μπορεί να μην είναι πρόθυμα ή αρκετά υπομονετικά να λάβουν τα μηνύματα ή να συζητήσουν (Pampoulou, 2018).
• Τα συστήματα Επαυξητικής και Εναλλακτικής Επικοινωνίας μπορεί να είναι πιο ακριβά λόγω του κόστους αγοράς των συσκευών και την εκπαίδευση ατόμων.
• Απαιτείται εκπαίδευση όλων των ατόμων που στηρίζουν το άτομο.
• Δεν είναι όλα τα συστήματα επαυξητικής και εναλλακτικής επικοινωνίας κατάλληλα για όλους, επομένως η επιλογή ενός μη κατάλληλου συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε μη αποτελεσματική χρήση ή απόρριψή του (Johnson et al., 2006)

Μύθοι και αλήθειες

Μύθος: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία μπορεί να αναχαιτίσει την ανάπτυξη της ομιλίας.

Αλήθεια: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη της ομιλίας και ταυτόχρονα να βοηθήσει στην ανάπτυξη διαφόρων επικοινωνιακών ικανοτήτων όπως είναι η πραγματολογία (O'Neill, Light & Pope, 2018).

Μύθος: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία είναι η τελευταία λύση για ένα άτομο που έχει περιορισμένη ή καθόλου λεκτική επικοινωνία.

Αλήθεια: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία πρέπει να είναι από τις πρώτες επιλογές όταν το άτομο δεν μπορεί να επικοινωνήσει τις ανάγκες, επιθυμίες και τις σκέψεις του γενικότερα. Η επικοινωνία είναι δικαίωμα όλων των ανθρώπων.

Μύθος: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία είναι σωστό να χρησιμοποιείται μόνο σε άτομα που δεν έχουν καθόλου λεκτική επικοινωνία

Αλήθεια: Η Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως επαυξητικός τρόπος επικοινωνίας σε άτομα που μπορούν να χρησιμοποιούν μερική λεκτική επικοινωνία

Συμβουλές  

Οι πιο κάτω συμβουλές αφορούν τα άτομα που επικοινωνούν  με το άτομο που χρησιμοποιεί επαυξητικούς και εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας. Είναι ορισμένες συμβουλές τις οποίες μπορείτε να λάβετε υπόψη. Για περισσότερες συμβουλές και καθοδήγηση επικοινωνήστε με τον/την λογοθεραπευτή/ρια που σας στηρίζει.

• Εξοικειωθείτε όλοι οι επικοινωνιακοί σύντροφοι (π.χ. οικογένεια, συμμαθητές, συγγενείς κλπ.) με τον τρόπο με τον οποίο το άτομο επικοινωνία.
• Ενθαρρύνετε τις προσπάθειες του ατόμου να επικοινωνήσει μαζί σας.
• Επικοινωνήστε απευθείας με το άτομο και μην ξεχνάτε πως επειδή δεν έχει λεκτική επικοινωνία δεν μπορεί να κατανοήσει τις λεκτικές πληροφορίες.
• Φροντίστε να έχει πάντοτε μαζί του το άτομο τον εξοπλισμό (π.χ. βιβλίο επικοινωνίας) που χρειάζεται για να επικοινωνήσει.
• Βεβαιωθείτε ότι δίνετε τον απαραίτητο χρόνο στο άτομο που χρειάζεται για να συντάξει το μήνυμα που επιθυμεί να μεταδώσει.
• Σιγουρευτείτε ότι δεν διακόπτεται το άτομο ή μιλάτε στην θέση του.
• Φροντίστε να εκπαιδεύσετε τα άτομα που δεν γνωρίζουν το άτομο τόσο καλά ως προς το πως το άτομο επικοινωνεί αλλά και πως οι ίδιοι είναι καλύτερο να επικοινωνούν μαζί του.
• Χρησιμοποιείστε ερωτήσεις κλειστού τύπου (με απαντήσεις ‘ναι’ και ‘όχι’) όταν το άτομο δεν έχει μαζί του τον εξοπλισμό που χρειάζεται για να επικοινωνήσει.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΟΜΑΔΑ ΕΙΔΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ ΕΠΑΥΞΗΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

• Δρ. Ηλιάδα Πάμπουλου 
• Σταυρούλλα Γρηγορίου
• Μαρία Κωνσταντά
• Βασιλική Χατζηχαραλάμπους
• Ελένη Ζήνωνος
• Μαριάννα Βασιλείου
• Νικολέττα Μιχαήλ
• Γεωργία Ευθυμίου